You cannot select more than 25 topics Topics must start with a letter or number, can include dashes ('-') and can be up to 35 characters long.
fsfe-website/activities/igf/sovsoft.nl.xhtml

682 lines
28 KiB
HTML

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
<html>
<version>1</version>
<head>
<title>
Internet Governance Forum (IGF) - Soevereine Software, door
Georg Greve
</title>
</head>
<body>
<center>
<h1>Soevereine Software</h1>
<h2>Open Standaarden, Vrije Software, en het Internet</h2><br />
</center>
<div align="right">
<a href="/about/people/greve/greve.html">Georg C.F. Greve</a><br />
Free Software Foundation Europe (FSFE), Voorzitter<br />
geschreven als <a
href="http://www.intgovforum.org/contributions_for_1st_IGF.htm"
target="_blank">substantiële bijdrage voor het eerste IGF</a>
</div>
<center>
[<a href="SovereignSoftware.pdf">PDF Versie(originele Engelse
versie), 91k</a>]
</center>
<h2>Inleiding</h2>
<p>
Softwaregeschillen zijn geschillen over macht, en zijn
fundamenteel voor het vormen van de gemeenschap waarin wij leven.
Zelfs voor personen die tevoren nooit de problematiek van het
digitale beleid opvolgden, werd dit duidelijk tijdens de <a
href="/activities/wsis/"> World Summit on the Information Society
(WSIS)van de Verenigde Naties</a>. Twee fundamentele vragen
bepalen deze strijd: Wie controleert jouw gegevens? Wie
controleert jouw computer?
</p>
<p>
De eerste vraag draait meestal rond Open Standaarden, in het
bijzonder over de manier waarop die gedefinieerd en ondersteund
moeten worden. Iedereen die betrokken is in deze discussie spreekt
zich uit voor Open Standaarden, maar sommigen zouden graag hebben
dat de term op zo'n manier geïnterpreteerd wordt dat ze toch de
controle over de data kunnen behouden en naar eigen goeddunken
concurrentie kunnen blijven uitsluiten.
</p>
<p>
De tweede vraag is één van de belangrijkste geschillen gebleken
doorheen de WSIS. Ze was heel controversieel tijdens de WGIG en
blijft ook controversieel op het Internet Governance Forum
(IGF). Dit geschil gaat over softwaremodellen, van propriëtaire
software tegenover Vrije Software, wat verkeerdelijk werd
voorgesteld als commercieel tegen niet-commercieel in de WSIS
context.
</p>
<p>
Dit is waarschijnlijk een gevolg van het feit dat de WSIS
intensief gevolgd werd door grote multinationale verkopers van
propriëtaire software terwijl de grote multinationale verkopers
van Vrije Software over het algemeen niet deelnamen en dus ook
niet vertegenwoordigd waren in de CCBI(Coordinating Committee of
Business Interlocutors).[<a name="ref1" href="#1">1</a>]
</p>
<h2>Open Standaarden</h2>
<p>
Alhoewel het al jaren een veelgebruikte term is in verklaringen
van de technologische informatieindustrie treden Open Standaarden
nog maar vrij recentelijk op de voorgrond bij het openbaar beleid.
Eén van de plaatsen waar dit gebeurde, was tijdens WSIS, en het
zal ook zeer belangrijk blijven voor het Internet Governance Forum
(IGF). Maar waarom zijn open standaarden zo belangrijk?
</p>
<h3>Feiten over formaten</h3>
<p>
Alle computers bewaren en transporteren informatie in gecodeerde
vorm. Dit waren oorspronkelijk zeer eenvoudige voorstellingen,
waar bijvoorbeeld een bepaald getal een bepaald karakter
definieerde. En alhoewel de complexiteit van dit systeem
stelselmatig verhoogd werd, blijven bepaalde basisregels nog
steeds van toepassing.
</p>
<p>
De eerste belangrijke regel is dat elke keuze van codering
arbitrair is, en helemaal geen wetenschappelijke keuze. Het nummer
33 kan zowel de letter 'a' als de letter 'z' voorstellen, dat
hangt af van de conventies van de standaard. Er bestaat geen
juiste manier om die keuze te maken, er bestaan alleen
verschillende mogelijke keuzes.
</p>
<p>
Een tweede belangrijke regel is dat eens de gegevens gecodeerd
zijn in een bepaald formaat, ze alleen opnieuw gelezen kunnen
worden door software die dat formaat juist implementeert. Zelfs
kleine afwijkingen van de conventies van het formaat, kunnen je
gegevens ernstig beschadigen. Een veel voorkomend maar meestal
vrij onschuldig voorbeeld zijn de verstoorde of verdwenen opmaak
bij tekstverwerkingsprogramma's. In het slechtste geval kunnen de
gegevens niet gerecupereerd worden.
</p>
<h3>Formaten en marktverstoring</h3>
<p>
Vanuit de markt bekeken, leidt zo'n situatie tot een verstoorde
markt: Klanten die hun gegevens in een bepaald formaat opslaan,
bevinden zich vlug in een situatie waar ze niet langer vrij een
andere verkoper kunnen kiezen die het door hun gebruikte formaat
niet, of niet goed genoeg, kan implementeren. Als het veranderen
van verkoper onherroepelijk leidt tot het verliezen van je archief
met gegevens, dan heeft de eerste verkoper een zeer efficiënt
middel gevonden om jou aan hem te binden. In praktijk wordt het
onmogelijk om nog langer software te kiezen volgens je eigen
voorkeuren.
</p>
<p>
Daar bovenop komt nog de sterke netwerkstructuur van de
hedendaagse computerwereld. Een bedrijf dat in het verleden zwaar
geïnvesteerd heeft in een desktop-infrastructuur volgens
bepaalde communicatieprotocollen, heeft slechts twee opties:
Alleen nog software aanschaffen die deze protocollen volledig
ondersteunt of de hele investering afschrijven en vervangen door
een nieuwe infrastructuur, wat hoge bijkomende investeringen zal
vragen.
</p>
<p>
Een onafhankelijke verkoper die een deel van de markt wil
veroveren, bevindt zich in dezelfde situatie als een persoon,
zonder woordenboek of enig ander hulpmiddel, in een zaal vol
anderstaligen. Ook talen zijn verzamelingen van arbitraire keuzes,
net zoals formaten en protocollen. Er is geen inherent
wetenschappelijke reden om een tafel tafel te noemen, of een stoel
stoel. Voor iemand die de taal niet spreekt, en geen toegang heeft
tot een woordenboek of tenminste een persoon die hem wat wegwijs
wil maken in die taal, is het heel moeilijk om te communiceren.
</p>
<p>
In de wereld van de informatietechnologie zijn enkele mensen erin
geslaagd om informatie van zulke protocollen te achterhalen, enkel
en alleen door toe te kijken hoe anderen de taal gebruiken. Deze
activiteit noemt men protocolanalyse, en het heeft geholpen om de
negatieve gevolgen van de hiervoor beschreven problematiek ietwat
in te dijken.[<a name="ref2" href="#2">2</a>] Dit is tevens de
reden waarom dominante verkopers begonnen zijn om ook cryptografie
in hun protocollen op te nemen, op deze manier willen ze het
onmogelijk maken om hun protocol te analyseren.
</p>
<h3>Gevolgen voor het openbaar bestuur</h3>
<p>
Al deze zaken moeten, voor uiteenlopende redenen, leiden tot grote
bezorgdheid bij openbare besturen. Er werd reeds druk over
gediscussieerd in verschillende fora, wat bijvoorbeeld in het
Deense parlement leidde tot motie <b>B 103</b>[<a name="3"
href="ref3">3</a>] waarin onder andere de volgende redeneringen
werden opgenomen:
</p>
<h4>Een gezond vooruitziend bestuur</h4>
<p>
Het is duidelijk niet verdedigbaar om te investeren in een
technologie die onderhevig is aan de hierboven beschreven
praktijken. Er is eigenlijk geen marktsituatie, één enkele
verkoper is in staat om de hele investering waardeloos te maken.
Aangezien zoiets niet te rijmen valt met de voorschriften voor een
efficiënt en duurzaam bestuur voor de openbare sector, moeten we
deze situaties vermijden.
</p>
<h4>De democratie beschermen voor netwerkeffecten</h4>
<p>
De eerder beschreven gevolgen van de netwerkkeuze, zijn natuurlijk
ook van toepassing als je software moet communiceren met de
burgers. Alleen de burgers die gekozen hebben voor die ene
producent, die een propriëtair protocol produceert, zullen in
staat zijn om te communiceren met hun overheid. Dit is duidelijk
een schending van het basisprincipe dat alle burgers steeds in
staat moet zijn om vrij te communiceren met hun overheid. Als ze
gebruik gaan maken van niet-vrije formaten en protocollen trekt
men de burgers mee in de eindeloze spiraal van investeringen en
toenemende afhankelijkheid, zoals hierboven uitgelegd.
</p>
<h4>Verzekeren van vrije concurrentie </h4>
<p>
Zo'n situatie is duidelijk in tegenstelling met de principes van
de vrije concurrentie en de vrije markt, het zou snel lijden naar
een gemonopoliseerde markt waar elke vorm van innovatie tot
stilstand komt. Dit valt niet te rijmen met de doelen die om het
even welke regering zich stelt, een voorzienige regering moet de
open, competitieve markt ondersteunen.
</p>
<h4>Gevolgen voor samenwerking, toegankelijkheid verzekeren</h4>
<p>
In het kader van een meer efficiënte administratie, hebben veel
steden en verschillende onderdelen van de administratie beslist om
hun gegevens beter te delen. Als men dit probeert met niet-vrije
formaten, zullen bij één of meerdere deelnemers een aanzienlijk
deel van hun investeringen verloren gaan, tenzij ze initieel reeds
dezelfde software gebruikten.
</p>
<p>
Hierbij moeten we ook rekening houden met anders valide personen,
zij kunnen soms heel speciale vereisten hebben voor hun software,
welke door een bepaald niet-vrij formaat niet ondersteund worden.
In zo'n geval is het voor deze personen onmogelijk om te
communiceren met hun overheid.
</p>
<h4>Commercieel-politieke perspectieven</h4>
<p>
Tenslotte zijn er ook sterke politieke aspecten aan de opslag van
gegevens in niet-vrije formaten. Wat als een formaat in de
toekomst onbereikbaar wordt door problemen met één bepaalde
producent? Mag een overheid blind vertrouwen in de goodwill van
één enkele commerciële speler, zonder enig alternatief te hebben?
</p>
<h4>Commerciële langetermijnbelangen</h4>
<p>
Samen met al het voorgaande, geeft het vergroten van keuze en
vrijheid in een open markt bijkomende commerciële voordelen op
langere termijn.
</p>
<h3><a name="os" />Wat is een Open Standaard?</h3>
<p>
Er bestaan verschillende definities voor wat wel of niet als open
standaard beschouwd kan worden. De eerder vernoemde Deense motie
beschreef het als volgt:
</p>
<ul>
<li>goed gedocumenteerd met alle specificaties publiek
beschikbaar</li>
<li>vrij implementeerbaar, dus zonder economische, politieke of
juridische beperkingen op de implementatie en het gebruik</li>
<li>gestandaardiseerd en onderhouden in een open forum (in wat men
een standardisatieorganisatie noemt) door middel van een open
proces.</li>
</ul>
<p>
Dit lijkt sterk op de definitie van een Open Standaard door de
Europese Commissie, bepaald in het European Interoperability
Framework.[<a name="ref4" href="4">4</a>]
</p>
<p>
Beide definities werden bekritiseerd door verkopers die
commercieel profijt halen uit de hiervoor beschreven cycli van
afhankelijkheid, alsook door organisaties die zijn opgericht om
hun belangen te vertegenwoordigen. De argumentaties die meestal
gebruikt worden voor hun commentaar lopen in de lijn van patenten
die werden toegekend voor hun formaten en protocollen, en waardoor
de licentiehouder dus het recht heeft om er inkomsten uit te
genereren. Een veel gebruikt eufemisme voor deze praktijk is
"Reasonable and Non-Discriminatory" (RAND) licentiëring.</p>
<p>
Dit is zonder twijfel een eufimisme, aangezien patenten per
definitie bij wet een beperkend monopolie toestaan aan één
entiteit. Deze entiteit heeft steeds de bovenhand in elke
discussie. Er zijn ondertussen al veel verhalen bekend over
formaten en protocollen die theoretisch goed gekend zijn, maar
niet-vrij zijn tengevolge van patenten.
</p>
<p>
Het feit dat alle andere verkopers in een gelijke, even slechte
positie zitten, kan men misschien wel als niet-discriminerend
beschouwen, maar dat herstelt nu niet echt het evenwicht in deze
situatie.
</p>
<p><b>
Alle formaten en protocollen zijn fundamenteel arbitrair, maar
moeten wel zeer precies gevolgd worden als men de gegevens opnieuw
tevoorschijn wil halen.
</b></p>
<h3>Open Standaarden in praktijk</h3>
<p>
In theorie moeten de definities van de Europese Unie en het Deense
parlement volstaan om een Open Standaard te definiëren. In
praktijk blijken de zaken een heel stuk ingewikkelder te zijn
omdat de huidige situatie met niet-vrije formaten immens
winstgevend is voor de verkopers die deze software controleren.
</p>
<p>
Uiteindelijk heeft een verkoper van propriëtaire software, met een
bepaald marktaandeel, er een economisch voordeel bij om de
specificaties van een Open Standaard te schenden. Men maakt er zo
de facto een niet-vrije standaard van. Dit is in het verleden al
verschillende keren gebeurd. Het antitrust onderzoek van de
Europese commissie tegen Microsoft bevat een getuigenis die
aantoont hoe Microsoft erin geslaagd is om door het aanpassen van
een Open Standaard (CIFS, het "Common Internet File System"), hun
monopolie op de desktopmarkt over te dragen naar de workgoup
servermarkt. Dit is zo winstgevend gebleken dat Microsoft eerder
geneigd is om de hoge boetes te betalen dan te stoppen met deze
praktijk. [<a name="ref5" href="#5">5</a>]
</p>
<p>
Dit gebeurt ook vaak door de implementatie lichtjes te wijzigen,
meestal op zo'n manier dat je moeilijk de juiste aanpassing kan
terugvinden, of door de verschillen in implementatie toe te
schrijven aan een verschillende menselijke interpretatie van de
specificaties. Maar één ding staat vast: de toepassingen van de
andere verkopers zullen niet langer probleemloos samenwerken. Voor
de propriëtaire spelers op de markt, die voldoende groot zijn,
geven deze praktijken een gigantisch economisch voordeel.
</p>
<h3>Hoe kan met een Open Standaard open houden</h3>
<p>
De enige manier om deze praktijken tegen te gaan bestaat erin om
nog één extra eis toe te voegen: "De standaard moet op zijn minst
door één Vrije Softwareprogramma geïmplementeerd zijn, en alle
implementaties die conform willen zijn met de Open Standaard,
moeten op geregelde basis gecontroleerd worden tegenover deze
Vrije Softwareprogramma's, die gelden als referentie."
</p>
<p>
Aangezien Vrije Software[<a name="ref6" href="#6">6</a>], onder
andere, definieert dat iedereen vrij is om de implementatie te
bestuderen, kunnen alle spelers op de markt de referentiebasis
bestuderen. Niet alleen de beschreven specificaties, maar ook de
manier waarop ze geïmplementeerd zijn. Regelmatig testen tegenover
zo'n referentiebasis zal helpen om kleine afwijkingen van de Open
Standaard te ontdekken.
</p>
<p>
Vrije Software voorziet ook in de vrijheid om de software te
gebruiken, hem aan te passen en te verdelen, daardoor kunnen de
meeste verkopers de implementatie makkelijk toevoegen aan hun
eigen software, en helpen om de compatibiliteitsproblemen verder
te beperken.
</p>
<p>
Alhoewel er in theorie geen verband bestaat tussen Open
Standaarden en Vrije Software, blijkt Vrije Software in praktijk
noodzakelijk om de Open standaarden te beschermen tegen de
economische praktijken om af te wijken van de Open Standaard of de
pogingen om de standaard propriëtair te maken.
</p>
<h3>Open Standaarden en de WSIS/IGF</h3>
<p>
Een goed voorbeeld hiervan is het internet. Voor het internet dat
wij nu kennen ontstond, werden veel pogingen ondernomen om iets
gelijkaardig te maken. Waarom het internet wel slaagde waar de
anderen faalden? Omdat de implementaties van de basis
internetprotocollen, zoals TPC/IP, Vrije Software waren en
daardoor even makkelijk implementeerbaar voor alle partijen.
</p>
<p>
Het WereldWijde Web herhaalde dit succesverhaal toen Tim
Berners-Lee afstand deed van alle patenten op formaten en
protocollen, en ze zodoende geïmplementeerd konden worden als
Vrije Software. Momenteel is meer dan 60% van de websites
geplaatst op Apache servers, een van de vele Vrije Software
webservers.
</p>
<p>
Spijtig genoeg, zal de definitie van een Open Standaard die werd
aangenomen door de WSIS, en dus ook word meegedragen door het IGF,
niet volstaan om zoiets als het internet op te kunnen bouwen.
Formaten en protocollen die aan hun definitie voldoen, zullen
bedreigd worden door al de eerder beschreven technieken.
</p>
<p>
Daarom is het belangrijk dat het Internet Governance Forum (IGF)
verder gaat dan deze insufficiënte formulering, en werkt aan een
echte Internationale consensus die het internet zijn protocollen
en formaten wel kan beschermen tegen de "Propriëtaire
onderkruipers". Open Standaarden zijn een essentiële bouwsteen van
het internet -- deze moeten beschermd worden, zodat het internet
geen slachtoffer wordt van een toren van Babel syndroom.
</p>
<h2>Vrije Software</h2>
<p>
Het praktische verband tussen Vrije Software en Open Standaarden
is nu duidelijk, maar er zijn ook andere, zuiver aan Vrije
Software gerelateerde zaken, die geen rechtstreeks verband hebben
met Open Standaarden. Deze zaken gaan over de keuze van een
softwaremodel en bepalen uiteindelijk wie de controle heeft over
jouw computer.
</p>
<p>
Vrije Software is software die aan alle gebruikers en
ontwikkelaars de vier volgende vrijheden geeft:
</p>
<ul>
<li>De vrijheid om het programma te gebruiken, voor elk doel.</li>
<li>De vrijheid om te bestuderen hoe het programma werkt, en het
aan te passen aan zijn behoeften.</li>
<li>De vrijheid het programma te kopiëren en de kopijen te
verdelen.</li>
<li>De vrijheid het programma te verbeteren, en de verbeteringen
te verdelen.</li>
</ul>
<p>
Het is heel belangrijk om weten dat al deze activiteiten ook
commercieel kunnen uitgevoerd worden, er zijn grote Internationale
bedrijven voor wie Vrije Software een zeer winstgevende
bedrijvigheid is geworden, IBM, SUN, HP en vele anderen.[<a
name="ref7" href="#7">7</a>]
</p>
<h3>Het verschil tussen de softwaremodellen</h3>
<p>
Commercialiteit is dus duidelijk niet de scheidingslijn tussen het
propriëtaire- en het Vrije softwaremodel. Als we een volledige
abstractie maken van de twee softwaremodellen, rest er maar één
fundamentele vraag: Wie heeft er controle over de software die op
jouw computer draait?
</p>
<p>
Bij propriëtaire software, is dat altijd en exclusief de eigenaar
van de software. De eigenaar van de computer krijgt over het
algemeen slechts het recht om het product voor welbepaalde
doeleinden te gebruiken. Dit recht kan meestal makkelijk worden
ingetrokken, en de gebruiker krijgt nooit enige betekenisvolle
controle over de software die hij gebruikt. Bij Vrije Software
wordt de macht bij de gebruiker gelegd, hij heeft de volledige
controle over zijn software.
</p>
<p>
Deze verschuiving van de macht, "één over iedereen" naar "iedereen
over zichzelf", heeft fundamentele gevolgen voor de manier waarop
de nationale economie, de bedrijven, wetenschappen, onderwijs en
de gemeenschap in zijn geheel werken. Een volledige uiteenzetting
hierover zou ons te ver leiden voor dit document, daarom focust de
tekst slechts op enkele aspecten, overheidsbeleid en
soevereinitiet.
</p>
<h3>Alles draait rond macht</h3>
<p>
Ook al is het geheel onterecht, er wordt algemeen aangenomen dat
een gebruiker de controle heeft over zijn computer. In realiteit
is het enkel en alleen de software die de computer controleert,
eventueel gestuurd door aanwijzingen van de gebruiker, als de
software zo is geprogrammeerd. Dit leidt naar een belangrijke
fundamentele stelling: Gebruikers kunnen alleen volledige controle
over hun computer krijgen, als ze ook de volledige controle
krijgen over hun software.
</p>
<p>
Er zijn zeer veel voorbeelden van software die in het geheim zaken
doen, zonder enig medeweten van de gebruiker. Een recent voorbeeld
was een stukje software dat op je computer werd geplaatst bij het
gebruiken van een SONY CD, en dat elke keer als je de CD afspeelde
een bericht naar SONY stuurde, met informatie over welke CD je
afspeelt op welke machine. Dit gebeurde allemaal zonder dat je
iets ongewoons aan je computer zag, zonder de gebruiker te
verwittigen en zonder toestemming van de gebruiker. De gebruikers
werden zelf valselijk geïnformeerd door SONY, ze zijn blijven
ontkennen dat zoiets gebeurde, totdat iemand in staat was het
tegendeel te bewijzen.[<a name="ref8" href="#8">8</a>]
</p>
<p>
Er bestaan gelijkaardige verhalen over veel andere niet-vrije
softwareoplossingen. Zo ook software voor conferenties en
samenwerking, software die geacht werd veilig te zijn en zwaar
gecodeerd en die hoogst waarschijnlijk gebruikt werd door
regeringen voor zeer vertrouwelijke activiteiten over de hele
wereld.
</p>
<p>
Aangezien het onmogelijk is om te zien wat je software echt doet,
tenzij je er de volledige controle over hebt, geeft het Duitse
bureau voor Veiligheid in Informatietechnologie (BSI) de
aanbeveling Vrije Software te gebruiken.[<a name="ref9"
href="#9">9</a>]Daarom werken de netwerkverbindingen tussen de
Duitse ambassades over heel de wereld en de Duitse regering met
Vrije Software, meer bepaald de op GNU/Linux gebaseerde SINA box.
[<a name="ref10" href="#10">10</a>]
</p>
<h3>Vragen bij politiek mandaat</h3>
<p>
Er is al heel wat beweging gekomen in deze zaken, maar toch
blijven Open Standaarden een uitzondering in de openbare
administraties. In de propriëtaire wereld, wat bij veel overheden
nog steeds gebruikt wordt, vind je meestal slechts één verkoper
die in staat is om de producten te leveren waarmee ze toegang
krijgen tot hun eigen gegevens en processen. Dus wordt in praktijk
een groot deel van de openbare administratie en de bestuurlijke
processen gecontroleerd door software. Software die op zijn beurt
gecontroleerd word door slechts één verkoper waar een regering
geen betekenisvolle controle over heeft.
</p>
<p>
Alleen Vrije Software kan garanderen dat overheden volledige
controle krijgen over hun gegevens en processen, waaronder zeer
kritische infrastructuren. Vrije Software verdrijft ook de eerder
vernoemde "propriëtaire onderkruipers" van de Open Standaarden:
Hier kunnen ze geen profijt meer halen, elke verkoper heeft
gelijke wapens om een oplossing aan te bieden, of om bestaande
systemen te onderhouden.
</p>
<b>Alleen Vrije Software is echt soevereine Software.</b>
<h4>Vrije Software en de WSIS/WGIG/IGF</h4>
<p>
Vrije Software en het internet gaan hand in hand. Vrije software
was cruciaal om het internet mogelijk te maken, en ook vandaag
nog, vormt en creëert, Vrije Software het internet. Maar tegelijk
blijven Vrije Software en zijn vertegenwoordigers tot nu toe
buitengesloten van de WGIG en het IGF-process.
</p>
<p>
Als het Internet Governance Forum en echt inclusief forum wil zijn
voor discussies over internet gerelateerde zaken, zullen de
vertegenwoordigers van Vrije Software opgenomen moeten worden in
alle relevante fora en op alle bestuurlijke niveaus van het IGF.
Anders zou het best mogelijk kunnen zijn dat de personen die
daadwerkelijk aan het internet bouwen hun discussies op andere
plaatsen zullen voortzetten.
</p>
<hr />
<p class="footnote">
[<a name="1" href="#ref1">1</a>] Sommige personen bekijken deze
twee zaken als één, anderen argumenteren dat deze zaken steeds
gescheiden moeten blijven. Later in deze tekst zal duidelijk
worden dat het in theorie om gescheiden aspecten gaat, maar dat ze
in praktijk sterk verbonden blijken. Om dat te begrijpen is het
best om er initieel van uit te gaan dat het om aparte zaken gaat.
</p>
<p class="footnote">
[<a name="2" href="#ref2">2</a>] Op deze wijze is Openoffice(<a
href="http://www.openoffice.org">http://www.openoffice.org</a>)
erin geslaagd om de meeste documenten die gecreëerd worden met
Microsoft Word te lezen. Ook Samba (<a
href="http://www.samba.org">http://www.samba.org</a>) software kon
op deze wijze een groot deel van de mogelijkheden van de workgroup
servers van Microsoft overnemen.
</p>
<p class="footnote">
[<a name="3" href="#ref3">3</a>]<a
href="http://www.ft.dk/Samling/20051/beslutningsforslag/B103/index.htm">
http://www.ft.dk/Samling/20051/beslutningsforslag/B103/index.htm
</a></p>
<p class="footnote">
[<a name="4" href="#ref4">4</a>]<a
href="http://ec.europa.eu/idabc/en/document/7728.html">
http://ec.europa.eu/idabc/en/document/7728.html</a>
</p>
<p class="footnote">
[<a name="5" href="#ref5">5</a>]<a
href="/activities/ms-vs-eu/">
https://fsfe.org/activities/ms-vs-eu/</a>
</p>
<p class="footnote">
[<a name="6" href="#ref6">6</a>] Voor een volledige minutieuze
definitie van Vrije software consulteer de "<a
href="/activities/wipo/fser.html">Free Software Essentials
Reference</a>" die ook zijn opgenomen in de <a
href="http://www.intgovforum.org/contributions_for_1st_IGF.htm">
substantiële bijdragen</a> aan het IGF.</p>
<p class="footnote">
[<a name="7" href="#ref7">7</a>] Een meer volledige, nauwkeurige
definitie van Vrije Software en een opheldering voor de meest
voorkomende misverstanden is beschikbaar met het "<a
href="/activities/wipo/fser.html">Free Software Essentials Reference
</a>" document in de substantiële bijdragen van het IGF.
</p>
<p class="footnote">
[<a name="8" href="#ref8">8</a>] <a
href="http://www.wired.com/news/privacy/0,1848,69601,00.html">
http://www.wired.com/news/privacy/0,1848,69601,00.html</a>
</p>
<p class="footnote">
[<a name="9" href="#ref9">9</a>] <a
href="http://www.bsi.bund.de/oss/index.htm">
http://www.bsi.bund.de/oss/index.htm</a>
</p>
<p class="footnote">
[<a name="10" href="#ref10">10</a>] <a
href="http://www.bsi.bund.de/fachthem/sina/index.htm">
http://www.bsi.bund.de/fachthem/sina/index.htm</a>
</p>
</body>
</html>
<!--
Local Variables: ***
mode: xml ***
End: ***
-->